Met lef de allerbeste behandeling

Als er een veelbelovende behandeling of een nieuwe diagnostische test is ontwikkeld, moet eerst wetenschappelijk bewezen worden dat de nieuwe methode ook echt beter werkt dan de traditionele methode. Zo'n prospectief onderzoek - waarbij je patiënten van vandaag in de toekomst volgt - duurt soms jaren. Onderzoekers moeten immers eerst voldoende patiënten bij het onderzoek betrekken en vervolgens moeten ze afwachten hoe die reageren op de test of behandeling. "Zodra de resultaten bekend zijn", zegt internist-oncoloog Gabe Sonke, "is de nieuwe methode vaak al weer verouderd. En dat is jammer." Bij onderzoek naar een bepaald type borstkanker hebben onderzoekers uit het Antoni van Leeuwenhoek het daarom anders aangepakt. Het gaat om een onderzoek naar het effect van het geneesmiddel tamoxifen bij vrouwen met hormoongevoelige borstkanker. Vrouwen met dit type borstkanker krijgen allemaal tamoxifen; een middel met nogal wat bijwerkingen, zoals opvliegers, stemmingswisselingen, gewichtstoename en trombose. Een klein percentage van die vrouwen lijkt resistent te zijn tegen tamoxifen. Bij hen werkt het niet en toch krijgen ze het toegediend. Sonke: "Die vrouwen denken wij te kunnen selecteren. Want hun tumorcellen vertonen onder de microscoop net iets andere eigenschappen."

Terug in de tijd

Onderzoekers in het Antoni van Leeuwenhoek startten geen prospectief wetenschappelijk onderzoek om hun hypothese te toetsen, maar een alternatieve en veel snellere methode: zogenoemd retrospectief onderzoek, terug in de tijd. Ze analyseerden patiëntgegevens van zo'n dertig jaar geleden, toen tamoxifen pas ontdekt was. De vrouwen deden destijds mee aan onderzoeken naar het middel zélf: was het werkzaam tegen borstkanker? Hun tumorweefsel en patiëntgegevens zijn al die jaren zorgvuldig bewaard gebleven. Bekend is dus hoe het de vrouwen is vergaan. In die 'oude' gegevens zochten de onderzoekers het antwoord op de vraagstelling van vandaag. Sonke: "Veel wetenschappers vinden retrospectie minder betrouwbaar. Ze vinden dat we ook een prospectief onderzoek moeten doen voordat we de vrouwen tamoxifen onthouden. Maar ik denk dat retrospectief onderzoek wel degelijk betrouwbaar is. Mits tumorweefsel en patiëntgegevens goed bewaard gebleven zijn, patiënten in de loop der jaren goed zijn gevolgd en het onderzoek voor extra zekerheid is herhaald in een tweede groep vrouwen." Collega-onderzoekers reageren kritisch, maar Sonke blijft zijn stelling verdedigen. Sonke: "Je zou het lef kunnen noemen; we gooien immers heilige huisje omver. Maar we doen het voor de patiënten. We willen zo snel mogelijk de allerbeste behandeling."

Dit artikel verscheen in de Antoni, nummer 4, 2010 (auteur: Riëtte Duynstee).