Voorgevel gevel voorkant avond nacht
123

Nieuwe subtypes van prostaatkanker ontdekt

23 nov. 2018

De ene prostaatkanker is de andere niet. De onderzoeksgroepen van Wilbert Zwart en André Bergman van het Antoni van Leeuwenhoek hebben laten zien dat er drie biologisch heel verschillende subtypes prostaatkanker zijn.

Dit ontdekten ze door fijnmazig in kaart te brengen hoe genen in de tumorcel worden gereguleerd, de zogenoemde 'epigenetica'.  In de toekomst heeft deze driedeling mogelijk implicaties voor de manier waarop individuele patiënten het beste behandeld kunnen worden.

Een publicatie over dit onderzoek verschijnt 21 november in het blad Nature Communications, met onderzoeker Suzan Stelloo als eerste auteur.

Wilbert Zwart: 'We weten al bijna 20 jaar dat er bij borstkanker zogenoemde subtypes bestaan:  verschillende soorten borstkanker die biologisch anders zijn en ook anders behandeld dienen te worden. Bij prostaatkanker waren deze subtypes, ondanks vele jaren intensief onderzoek, eigenlijk nooit echt gevonden.'

Prostaatkanker

Wereldwijd krijgt per jaar een miljoen mannen de diagnose prostaatkanker en in Nederland zijn dat er 10.000. Bij ongeveer 75% van de mannen met primaire prostaatkanker blijft de kanker weg na een operatie of bestraling. Maar bij een kwart van de patiënten komt de kanker terug. Momenteel worden prostaatkankerpatiënten vaak op eenzelfde manier behandeld  en is in een vroeg stadium van de ziekte 'behandeling op maat' nog niet voor iedereen haalbaar. 'Tot nu toe is het  bij prostaatkanker voornamelijk een kwestie van trial and error, zegt internist-oncoloog André Bergman, met wie Zwart een vast onderzoekerskoppel vormt.  De indeling in drie subtypes brengt hier mogelijk verandering in.

Hormonale tumor

Prostaatkanker is een 'hormonale tumor', wat betekent dat dit type kanker afhankelijk is van hormonen om te groeien. Het belangrijkste hormoon bij prostaatkanker is testosteron. Testosteron bindt aan een eiwit in de tumorcel, de androgeenreceptor, waardoor de tumor kan groeien. Uit eerder onderzoek wisten de onderzoekers al dat de androgeenreceptor aan heel specifieke plekken op het DNA van de tumorcel bindt, en dat heel specifieke DNA-patronen, een soort DNA-vingerafdrukken ons in staat stellen te voorspellen bij welke patiënten de prostaatkanker in een later stadium kan terugkeren en bij welke patiënten niet. Deze ontdekking is nog in de 'wetenschappelijke fase', maar de groep heeft onlangs een subsidie van het Oncode Instituut ontvangen om deze test verder door te kunnen ontwikkelen, hopelijk naar een klinische test.

Epigenetica

In het verleden was de zoektocht naar subtypes prostaatkanker vooral gericht op DNA-analyses of op analyses van de activiteit van genen (RNA-analyses). Zwart: 'De afgelopen jaren hebben wij binnen ons team technieken verbeterd waarmee we met ontzettend hoge gevoeligheid de epigenetica in tumoren in kaart kunnen brengen, dat wil zeggen hoe genen in tumoren worden gereguleerd.  We hebben nu ontdekt dat we, wanneer we al deze data combineren, drie verschillende soorten prostaatkanker kunnen onderscheiden. 

De Derde Groep: hormonen lijken minder belangrijk

Nu hebben de onderzoekers met hun epigenetica-experimenten drie verschillende soorten van prostaatkanker ontdekt. De eerste twee groepen waren al in eerder onderzoek gezien maar de derde groep was een grote verrassing. Alle drie hebben de gevonden subtypes de androgeenreceptor in de tumorcel, zoals bekend is bij prostaatkanker. Maar in de derde groep is de DNA-binding van de androgeenreceptor sterk verminderd, wat zou betekenen dat deze tumoren ook minder gevoelig zouden zijn voor hormonen. Maar toch groeit de tumor. Zwart: 'Mogelijk is een hormonale therapie bij deze patiënten ook minder succesvol. De grote vraag is dus: als de androgeenreceptor niet de hoofdoorzaak is dat deze tumor groeit, van welke signalen is de tumorcel dan wel afhankelijk? We hebben hier verder onderzoek naar gedaan en een aantal mogelijke zwaktes van deze subgroep gevonden. Toekomstige klinische studies zullen erop gericht zijn om met deze kennis 'behandeling op maat' weer een grote stap dichterbij te helpen.'  

Stelloo e.a., ' Integrative epigenetic taxonomy of primary prostate cancer', Nature Communications 21 november 2018 DOI: 10.1038/s41467-018-07270-2

Dit werk is mogelijk gemaakt door subsidies van KWF, Oncode Instituut, Alpe D'HuZes, ZonMW en Movember.