Nieuwe toepassing voor oud medicijn: eenvoudige ontstekingsremmer verlengt mogelijk het effect van borstkankerbehandeling

Chemotherapie uitstellen

Recent onderzoek van Irene Caffa en Alessio Nencioni van de Universiteit van Genua en San Martino Hospital laat zien dat patiënten die een speciaal caloriearm dieet volgen mogelijk beter reageren op hormoontherapie. Daarmee zou het belastende behandelingen, zoals chemotherapie, kunnen uitstellen.

Het klinkt veelbelovend om met een aangepast dieet kankerbehandeling te verbeteren, maar zo’n dieet is voor zieke mensen ongelofelijk moeilijk vol te houden omdat je dagelijks maar heel weinig calorieën binnenkrijgt (soms zelfs maar 300 tot 600 kcal). Het is bovendien niet zonder risico. Patiënten die zo’n dieet in klinische onderzoeken volgen, doen dat dan ook onder strikte begeleiding van een arts.

Het onderzoek van de Italianen trok direct de aandacht van promovendus Nuno Padrão van het Nederlands Kanker Instituut, het onderzoeksinstituut van het Antoni van Leeuwenhoek. Hij móest en zou uitzoeken hoe dit dieet patiënten (weer) gevoelig kan maken voor hormoontherapie – want hoe dat werkt, bleef onduidelijk. Nuno: “Mijn oma kreeg een paar jaar eerder borstkanker. Ik realiseerde me hoe onmogelijk het voor haar zou zijn geweest om dit extreme dieet te volgen. Het zou fantastisch zijn als we patiënten zoals zij toch kunnen helpen.”

Hoofdrol voor stresshormoon

En dus overtuigde hij zijn groepsleider Wilbert Zwart, belde de Italianen op en begon een gezamenlijke zoektocht. Met een uitgekiende combinatie experimenten in cellen, muizen en het bloed van patiënten ontdekten ze dat cortisol een hoofdrol speelt. Dit hormoon maakt je lichaam aan tijdens lichamelijke en psychologische stress, zo ook als je weinig calorieën inneemt.

“We zagen de hoeveelheid cortisol omhoogschieten in het bloed van patiënten en muizen wanneer ze weinig calorieën binnenkregen”, herinnert Zwart zich. “Dit hormoon kan tumorcellen binnendringen en hun groei remmen. Toen we kankercellen zodanig veranderden dat ze niet meer konden reageren op cortisol, verdween ook het positieve effect van het dieet op hormoontherapie. Toen wist ik zeker dat we iets bijzonders op het spoor waren.”

Goedkoop en veelgebruikt

Het vervolgonderzoek bevestigde inderdaad dat cortisol een cruciale rol speelt. Behandeling met corticosteroïden, waartoe cortisol behoort, maakte muizen namelijk weer gevoelig voor de hormonale therapie voor kanker. Het deed de tumor ‘denken’ dat er een streng dieet werd gevolgd, zonder dat dit echt gebeurde.

Het mooie is: artsen zetten corticosteroïden al heel lang in als ontstekingsremmend medicijn tegen onder meer chronische ontstekingen en astma, waardoor er al veel ervaring mee is. Zwart: “Met deze ontdekking hebben we mogelijk een nieuwe toepassing gevonden van deze veelgebruikte, goedkope medicatie, die zwaardere en duurdere behandelingen mogelijk kan vervangen of uitstellen.”

Klinische trial

Omdat het Antoni van Leeuwenhoek een ziekenhuis en onderzoeksinstituut onder één dak heeft, kon Zwart snel schakelen met zijn arts-collega’s. Samen hebben ze de ontdekking vertaald naar een klinisch onderzoek met patiënten, dat komend jaar al van start kan gaan door financiering van Oncode Institute. Patiënten met uitgezaaide, hormoonreceptor-positieve borstkanker zullen in die studie corticosteroïden krijgen in combinatie met hormoontherapie (zie kader).

“Stel dat we kunnen aantonen dat we chemotherapie kunnen uitstellen doordat we de gevoeligheid voor hormoontherapie terugwinnen, dan is dat van heel groot belang voor deze patiënten”, zegt Vincent Dezentjé, de internist-oncoloog die de studie gaat leiden. Hij behandelt patiënten met borstkanker en doet onderzoek naar hormonale therapie. “Deze mensen hebben uitgezaaide kanker, gaan daar waarschijnlijk aan overlijden en hebben enorm veel last van intensieve behandelingen zoals chemotherapie. Het zou heel waardevol zijn als zij door toevoeging van een corticosteroïd langer toekunnen met hormoontherapie, wat een mildere behandeling is. Hopelijk kunnen zij hierdoor ook langer overleven met een betere kwaliteit van leven.”

Het onderzoek van het Antoni van Leeuwenhoek wordt financieel mogelijk gemaakt door KWF Kankerbestrijding en de AVL Foundation. De groep van Wilbert Zwart ontvangt financiële steun van Oncode Institute.