Verpleegkundig specialist Victoria Skinner en radioloog Claudette Loo in de Volkskrant: Hoe check ik mijn borsten op gekke plekjes?

Controleer je borsten regelmatig, dan ben je eventuele verdachte plekken tijdig op het spoor, zo luidt het traditionele advies. Maar dat is allang achterhaald, zegt de oncoloog. Wat is dan wel wijsheid? Verpleegkundig specialist Victoria Skinner en radioloog Claudette Loo werden hierover geinterviewd voor de Volkskrant.

Gratis advies van radioloog Claudette Loo aan elke vrouw: controleer je borsten nooit in het weekend op afwijkingen. Doe het gerust doordeweeks, maar niet op zaterdagochtend. ‘Veel vrouwen controleren hun borsten als ze op zaterdag onder de douche staan’, zegt Loo, werkzaam bij het Antoni van Leeuwenhoek. ‘Maar als je iets vindt en je maakt je er zorgen over, moet je twee dagen wachten tot je naar de huisarts kunt. Dan is je weekend verpest.’

Elke eerste maandag in de maand grondig je borsten inspecteren dan? Ook dat is niet zo’n goed idee. Volgens Arjen Witkamp, chirurg-oncoloog bij het UMC Utrecht, is het advies om zelf beide borsten op gezette tijdstippen te onderzoeken op knobbeltjes of andere afwijkingen allang achterhaald. ‘Het heeft niet zoveel toegevoegde waarde. Zeker vóór de menopauze veranderen de borsten van vrouwen continu onder invloed van hormonen. Als je echt gefocust bent op het vinden van afwijkingen, vind je altijd wel iets.’ Maar dat ‘iets’ is lang niet altijd een tumor.

Baat het niet dan schaadt het niet, zou je kunnen zeggen. Dat is alleen niet helemaal waar. Grootschalige vergelijkingsstudies tonen dat systematische zelfcontrole niet leidt tot een afname van sterfgevallen door borstkanker, terwijl de kans op zinloze biopsies (de afname van stukjes borstweefsel ter analyse) verdubbelt. Dat wil niet zeggen dat vrouwen helemaal niet meer alert moeten zijn op afwijkingen aan hun borsten, benadrukt Witkamp. Juist als je onder de douche staat en met je gedachten elders bent, kan een substantiële afwijking in vorm, of een knobbeltje, plotseling opvallen. Als dat na een paar weken nog niet is verdwenen, is het wel degelijk zaak om naar de huisarts te stappen.

Om te weten of je borst anders voelt of oogt dan anders, is het wel handig om je lichaam een beetje te kennen. ‘Wees niet bang om af en toe voor de spiegel te gaan staan’, zegt verpleegkundig specialist Victoria Skinner van het Antoni van Leeuwenhoek daarom. Kijk naar je borsten, zie hoe je tepel staat, til een arm op om te zien hoe de rand van je borst onder je oksel eruitziet. Borstkanker verraadt zich niet alleen door harde knobbeltjes. ‘Je tepel kan iets anders gaan staan, of meer ingetrokken zijn. De huid kan wat meer geplooid zijn, of juist strakker staan.’ Ook bloederig vocht uit de tepel, of een kleurverandering van de huid, is verdacht. Er doen verhalen de ronde dat pijnlijke knobbeltjes meestal geen tumor zijn, of dat onbeweeglijke knobbels verdachter zijn dan knobbels die je kunt verplaatsen. Helaas ligt het niet zo simpel. ‘Vuistregels zijn er niet echt’, zegt Skinner, ‘wij staan heel vaak voor verrassingen. Alle veranderingen die je opmerkt, kunnen een reden zijn om het te laten controleren.’

Dat hoeft niet op stel en sprong. De kans dat een afwijking binnen enkele weken weer verdwijnt, is groot. ‘Borstkanker ontwikkelt zich heel langzaam, het loopt echt niet binnen enkele weken de pan uit’, zegt Skinner. ‘Maar als je niet kan slapen omdat je iets in je borst voelt, is het beter om aan de bel te trekken.’

De eerste halte is in zo’n geval de huisarts. Wanneer deze het niet vertrouwt, vindt na een doorverwijzing meestal al snel een onderzoek plaats. De sneldiagnostiek poli van het Antoni van Leeuwenhoek is erop ingericht om binnen een dag na de doorverwijzing een uitslag te geven. Dat gebeurt vooral op basis van een mammografie (röntgenfoto) van de hele borst en/of een echo. Een mammografie geeft een beeld van de hele borst, terwijl een echo een klein deel van de borst nog wat nauwkeuriger in beeld brengt. ‘Als ik een perfect afgegrensd vochtbelletje zie, is het een cyste’, zegt Loo. ‘Zie ik een grillige vorm met harige uitlopers, dan is het meestal een tumor. Natuurlijk zit daar nog een heel scala aan varianten tussenin, dat maakt mijn werk uitdagend.’ Toont het beeld een verdacht plekje, dan volgt nog een biopsie of een punctie, het verwijderen van cellen met een holle naald ter analyse.

Borsttumoren ontstaan in de melkgangetjes van het klierweefsel in de borst. Vandaar dat mannen ze zelden ontwikkelen, maar het komt wel voor. ‘De meeste mannen hebben enkele melkgangen direct achter de tepelhof, daar kan kanker ontstaan’, legt Witkamp uit. ‘De oorzaak is niet helemaal duidelijk. Het lijkt erop dat alcohol en gewicht een rol spelen, net als het gebruik van chemicaliën of blootstelling aan straling op het werk. Weinig is hierover zeker, omdat het zo zelden voorkomt.’

Meestal is er niets aan de hand en gaat het over een ontstoken talgklier, of een cyste. Van alle mensen die van de huisarts een verwijzing krijgen voor nader onderzoek, heeft amper 15 procent werkelijk borstkanker.

Hoeveel komt borstkanker voor?

Ongeveer 1 op de 7 vrouwen krijgt ooit borstkanker. Jaarlijks gaat het om ongeveer 17.000 vrouwen die de diagnose krijgen. In 2020 waren dat er ruim 2000 minder, deels doordat de jaarlijkse borstkankerscreening werd uitgesteld vanwege de COVID-19-uitbraak. De ziekte komt het meest voor bij vrouwen tussen de vijftig en de zeventig jaar. Mannen hebben een veel kleinere kans op borstkanker. De afgelopen jaren ging het om rond de 125 mannen. Hun aantal nam in 2020 juist toe tot 142. Van alle mensen die door de huisarts worden doorverwezen voor onderzoek, heeft ongeveer 15% inderdaad borstkanker. Bron: KNL , Huisarts en Wetenschap