Cellulaire immuuntherapie met afweercellen

Bij cellulaire immuuntherapie worden afweercellen (T cellen) buiten het lichaam vermeerderd en/of versterkt zodat ze beter in staat zijn om tumorcellen te herkennen en de ziekte te bestrijden. Deze in het laboratorium bewerkte afweercellen worden vervolgens via het bloed aan de patiënt toegediend als ‘levend geneesmiddel’. Hierbij volstaat in de meeste gevallen een eenmalige toediening.

Bij de meeste vormen van celtherapie zijn de afweercellen afkomstig van de patiënt zelf (autologe T cellen), maar er wordt ook onderzocht of cellen van een gezonde donor (allogene T cellen) ingezet kunnen worden voor specifieke vormen van celtherapie.

In het Antoni van Leeuwenhoek wordt gewerkt met drie vormen van cellulaire therapie:

• Tumor Infiltrerende Lymfocyten (TIL) therapie
  
• T cel receptor (TCR) therapie
• Chimere antigeen recepter (CAR) T celtherapie

1.Verkrijgen van de afweercellen

Bij celtherapie worden afweercellen (T cellen) ingezet als ‘levend geneesmiddel’ voor de behandeling van kanker. Deze T cellen zijn in de meeste gevallen afkomstig van de patiënt zelf (autologe T cellen), maar voor sommige vormen van celtherapie wordt gebruik gemaakt van T cellen van een gezonde donor (allogene T cellen).

Afhankelijk van het type celtherapie worden de T cellen verkregen uit het bloed (via een aferese procedure) of uit tumorweefsel, waarbij middels een operatie een van de uitzaaiingen van de kanker wordt verwijderd. De zo verkregen afweercellen vormen de basis van de behandeling, hetzij door alleen vermeerdering (TIL therapie) of genetische aanpassing (TCR- en CAR T celtherapie). Er wordt dus feitelijk een medicijn op maat gemaakt voor u.

Vanuit het bloed; aferese

Tijdens deze procedure wordt de patiënt met een katheter in een ader aan een aferese-apparaat gekoppeld. Het aferese-apparaat scheidt de benodigde witte bloedcellen van de rest van het bloed en de machine geeft de rest van het bloed (o.a. de rode bloedcellen) direct terug aan de patiënt. Dit proces heet aferese.

De verzamelde witte bloedcellen worden naar een gespecialiseerd laboratorium gebracht, alwaar de T cellen worden bewerkt en opgegroeid zodat deze ingezet kunnen worden als geneesmiddel.

Vanuit tumorweefsel

Bij TIL therapie worden grote aantallen eigen afweercellen teruggegeven aan de patiënt. Deze afweercellen zijn afkomstig uit een tumor van de patiënt. Vaak wordt hiervoor een tumor chirurgisch verwijderd. In het tumorweefsel bevinden zich T cellen, ook wel lymfocyten geheten, die in staat zijn om de tumor te infiltreren. Hierom worden deze T cellen tumor infiltrerende lymfocyten (TILs) genoemd. In het laboratorium wordt het beperkte aantal T cellen dat zich in de tumor bevond uitgegroeid tot uiteindelijk ‘een leger’ van miljarden afweercellen.

2. De afweercellen verder versterken

Voor sommige vormen van celtherapie (TCR- en CAR T celtherapie) worden de T cellen niet alleen buiten het lichaam vermeerderd, maar worden ze vervolgens verder versterkt door ze middels genetische veranderingen uit te rusten met een nieuwe herkenningsstructuur waardoor ze beter in staat zijn om veranderingen op het oppervlak van kankercellen te herkennen.

3. Chemotherapie

In de eerste opname week krijgt de patiënt een voorbehandeling met chemotherapie die bedoeld is om ‘ruimte te maken in het bloed’ voor de bewerkte cellen.

4. Celinfusie

Na de chemotherapie voorbehandeling krijgt de patiënt de bewerkte of vermeerderde afweercellen toegediend. Dit is de eigenlijke celtherapie. Omdat de patiënt in deze tijd erg kwetsbaar is, wordt deze groep patiënten verzorgd in speciale, steriele kamers. Bezoek is, ook buiten de coronapandemie, maar beperkt toegestaan.

De meeste patiënten ervaren vermoeidheid en een gevoel van algehele malaise. Enerzijds vanwege het herstel van de chemotherapie, anderzijds omdat er bijwerkingen van de therapie kunnen optreden. Ook psychisch vraagt de behandeling het nodige.

Na de therapie wordt de patiënt intensief en nauwlettend geobserveerd en in kaart gebracht hoe het gaat, zowel lichamelijk, geestelijk, als qua functioneren in het algemeen.

Tijdens het gehele traject wordt de patiënt begeleid door een uitgebreid team van medische professionals.

Celtherapie wordt momenteel voor de behandeling van solide tumoren alleen nog toegepast in het kader van klinische studies. Patiënten moeten aan (studie-)specifieke voorwaarden voldoen om deel te kunnen nemen aan deze studies. In vrijwel alle gevallen heeft de patiënt dan al een of meerdere vormen van reguliere therapie ondergaan. Binnen studieverband worden er in het AVL momenteel patiënten met verschillende vormen van kanker behandeld met een vorm van cellulaire immuuntherapie:

• Naast de TIL studie die loopt voor patiënten met vergevorderd/uitgezaaid melanoom, worden nu ook patiënten met niet-kleincellig longcarcinoom behandeld met TIL therapie.
• TCR T celtherapie en CAR T celtherapie worden momenteel ingezet voor patiënten met o.a. sarcoom, longcarcinoom, niercelcarcinoom, darmkanker, testis- en ovariumcarcinoom.

In gezamenlijk overleg tussen medisch specialisten en andere behandelaars wordt bekeken of iemand in aanmerking komt voor een van de celtherapie studies.