Prostaatkanker

Prostaatkanker is kanker die ontstaat in de prostaat. De prostaat is een klier die bij mannen onder de blaas ligt. Deze klier zorgt voor de productie van het zaadvocht. Prostaatkanker wordt ook wel prostaatcarcinoom genoemd.

In Nederland krijgen elk jaar ongeveer 11.500 mensen de diagnose prostaatkanker. Het grootste deel van deze prostaatkankerpatiënten is ouder dan 65 jaar.

Op deze pagina leest u meer over de symptomen van prostaatkanker, de verschillende vormen, de meest gebruikte onderzoeken, behandelvormen en meest gestelde vragen bij prostaatkanker, ook wel prostaatcarcinoom genoemd.

Bezoek ook het AVL Prostaatkankercentrum en lees meer over onze specialisten, patiënttevredenheid, trials en innovatie.

Oorzaken en symptomen prostaatkanker

Oorzaken

Prostaatkanker heeft vaak geen duidelijke oorzaak. Er zijn wel verschillende factoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van de aandoening, zoals roken en een ongezond gewicht.

Symptomen

Prostaatkanker groeit meestal langzaam en geeft in het begin geen duidelijke symptomen en klachten. Bij sommige mannen wordt prostaatkanker per toeval ontdekt, wanneer zij met plas- of andere klachten bij de huisarts komen. Soms wordt prostaatkanker pas ontdekt, doordat uitzaaiingen op andere plaatsen, vaak de botten en de lymfeklieren, in het lichaam klachten geven.

De volgende symptomen komen voor bij prostaatkanker:

  • vaak/veel plassen;
  • moeite met plassen;
  • pijn en een branderig gevoel bij het plassen;
  • nadruppelen en/of een zwakke of onderbroken straal;
  • gevoel dat de blaas na plassen niet leeg is;
  • troebele of bloederige urine;
  • bloed in het sperma.

Onderzoek en diagnose bij verhoogd PSA

PSA (Prostaat Specifiek Antigeen) is een eiwit dat normaal bij mannen in geringe mate in het bloed aanwezig is. Het wordt gevormd in het klierweefsel van de prostaat, zowel in een gezonde als een 'zieke' prostaat. Een 'zieke' prostaat geeft meer PSA af in het bloed. Dat kan het geval zijn bij een goedaardige prostaatvergroting of prostaatontsteking, maar vooral bij prostaatkanker. 

Een verhoogde PSA-waarde kan dus op prostaatkanker duiden. Als uw PSA-waarde licht verhoogd is, zal de huisarts het meestal even aankijken en na enige tijd het bloed opnieuw onderzoeken. Er hoeft niet direct sprake van kanker te zijn. Overleg met uw huisarts als u zich zorgen maakt.

Is er een te hoge PSA-waarde in uw bloed gevonden? Dan is het verstandig om dit te laten onderzoeken. U heeft snel duidelijkheid, dankzij onze sneldiagnostiek.

Een normale PSA-waarde

Naarmate u ouder wordt, stijgt de PSA-waarde. Op dit moment worden de PSA-waarden uit onderstaand overzicht aangehouden. Hieronder zit u meestal goed:

  • 40 tot 55 jaar: lager dan 1,5 
  • 55 tot 65 jaar: lager dan 2,5
  • 65  tot 75 jaar: lager dan 3,5-4
  • Onderzoek

Indien bij u een blijvende of sterke verdenking van prostaatkanker bestaat, kan de arts in samenspraak met u besluiten om een MRI-scan van de prostaat te maken. In dit onderzoek wordt een zeer nauwkeurig beeld gemaakt van de prostaat, waarop een eventuele prostaatkanker goed te zien zal zijn. In het Antoni van Leeuwenhoek wordt altijd eerst een MRI-scan gemaakt, voordat er een biopsie wordt genomen. 

Diagnose prostaatkanker

Aan de hand van de MRI-scan en het PSA-onderzoek wordt bekeken of het nemen van een biopsie noodzakelijk is. Voor de biopten maken we gebruik van de MRI-beelden. We prikken gericht in de verdachte plekken om weefsel af te nemen. Deze biopten nemen we via de perineum (de huid tussen de balzak en de anus) en niet via de endeldarm. Dit vermindert de kans op infecties. Meer informatie vindt u onder biopsie prostaat.

Soorten prostaatkanker

Prostaatkanker ontstaat in de klierbuisjes van de prostaat. De kans op prostaatkanker neemt toe met de leeftijd. Prostaatkanker komt het meest voor bij mannen boven de 65 jaar. Prostaatkanker kan ook op jongere leeftijd ontstaan, vanaf ongeveer 45 jaar.

In de behandeling van prostaatkanker wordt een onderscheid gemaakt tussen:

  • Niet-uitgezaaid prostaatkanker
  • Recidief (teruggekeerd) prostaatkanker na eerdere behandeling
  • Beperkt uitgezaaid prostaatkanker
  • Uitgezaaid prostaatkanker

Onderzoek en diagnose bij prostaatkanker

Voordat uw behandeling start, doen we onderzoek. We kijken waar uw tumor zich precies bevindt, wat voor soort tumor het is, hoe snel de tumor groeit en of er uitzaaiingen zijn. Vaak krijgt u een aantal scans, zoals de MRI-scan, PSMA PET-scan, botscan (skeletscintigrafie) of CT-scan.  Wanneer er uitzaaiingen zijn (gemetastaseerd prostaatkanker) wordt er soms een PSMA PET-scan gemaakt of een CT-scan en Skeletscintigrafie.

Simon Horenblas in gesprek (prostaatkanker)

Diagnose

Uw ziekte wordt besproken in een multidisciplinair team. Dit betekent dat specialisten, met kennis over prostaatkanker, overleggen en adviseren wat voor u de beste behandeling is. Samen met u kijken we welk behandelplan het beste bij u past. Dit kan betekenen dat er soms meerdere behandelopties mogelijk zijn, waar u uit kan kiezen.

We vertellen u duidelijk en eerlijk over de verschillende behandelvormen, de slagingskansen en de gevolgen. Zo kunt u goed geïnformeerd een keuze maken voor het behandelplan, waar u het meeste vertrouwen in heeft.

Behandeling prostaatkanker

Voor welke behandeling u precies in aanmerking komt, hangt af van het type prostaatkanker, de uitgebreidheid van de ziekte en eventuele klachten. Ook uw verdere gezondheid en conditie zijn van belang. U hoort vooraf precies wat er gaat gebeuren en er is alle tijd om uw vragen te stellen.

Er is een onderscheid in de behandeling van:

  • Niet-uitgezaaid prostaatkanker: de behandeling bestaat meestal uit chirurgie of een vorm van bestraling, soms aangevuld met hormoontherapie. Soms hoeft de prostaatkanker niet behandeld te worden, maar wordt het wel actief in de gaten gehouden.
  • Recidief (teruggekeerd) of beperkt uitgezaaid prostaatkanker: de behandeling bestaat meestal uit chirurgie of een combinatie van radiotherapie en hormoontherapie.
  • Uitgezaaid prostaatkanker: de behandeling kan bestaan uit een combinatie van hormoontherapie, chemotherapie en radiotherapie. 
folder behandelopties prostaatkanker kleiner

Veelgestelde vragen

Hoe vraag ik een second opinion aan bij het AVL?

Allereerst neemt u contact op met uw huidig behandelend specialist in het ziekenhuis of uw huisarts. Diegene kan de verwijsbrief digitaal naar ons versturen via www.avl.nl/verwijzers en hierbij direct uw (medische) gegevens en verslagen van onderzoeken meesturen. Eventueel beeldmateriaal kan op een cd-rom per post naar ons worden verstuurd. Nadat alle gegevens door ons ontvangen zijn, wordt dit door het medisch team beoordeeld. Het kan soms even duren voordat wij alle gegevens van het verwijzend ziekenhuis hebben ontvangen. Maar zodra alle gegevens door ons zijn ontvangen, wordt er een afspraak met u ingepland. De afdeling Planning neemt hiervoor contact met u op.

Hoe snel kan ik bij jullie terecht? Ook al is er geen diagnose prostaatkanker gesteld?

Als uw huisarts prostaatkanker vermoedt, bijvoorbeeld op basis van een verhoogde PSA-waarde of een rectaal toucher, dan kunt u vaak binnen enkele dagen al bij ons terecht. Tijdens deze sneldiagnostiekdagen plannen wij zoveel mogelijk onderzoeken op één dag om u zo snel mogelijk te laten weten of u wel of geen prostaatkanker heeft. Het kan zijn dat we tijdens het polikliniekbezoek een MRI van uw prostaat maken. Dit doen we als we een vermoeden hebben dat er prostaatkanker aanwezig is en we biopten (kleine hapjes weefsel) uit de prostaat willen nemen. 

Opereren jullie standaard met een robot?

Ja, wij gebruiken een Da Vinci robot bij alle prostaatoperaties (prostatectomie).

Vanaf welke PSA-waarde moet ik me zorgen gaan maken?

Er komen altijd kleine PSA-waarden voor in het bloed. Een normale waarde ligt voor mannen jonger dan 40 jaar lager dan 1 ng/ml, voor mannen tussen de 40-55 jaar lager dan 1,5, voor mannen tussen de 55-65 jaar lager dan 2,5 en bij mannen ouder dan 65 jaar is de normale PSA-waarde lager dan 3,5-4.0.

Is de hoeveelheid PSA in uw bloed hoger dan de normale waarden, dan is vaak verder onderzoek nodig. Bij een kleine verhoging zal de huisarts het meestal even aankijken en na enige tijd het bloed opnieuw onderzoeken. Er hoeft geen sprake van kanker te zijn. Het PSA kan ook iets schommelen en bij goedaardige prostaatafwijkingen kan het PSA ook verhoogd zijn. Overleg met uw huisarts als u zich zorgen maakt.

Wat is prostaatkanker?

Prostaatkanker (prostaatcarcinoom) is de meest voorkomende soort kanker bij mannen. Prostaatkanker ontwikkelt zich in de cellen van de klierbuisjes van de prostaat. De prostaat is een klier onder de blaas. Bij de meeste mannen wordt de prostaat na het 30e jaar langzaam groter. Soms leidt dit tot afwijkingen van de prostaat. Prostaatkanker komt vooral voor bij mannen boven de 40 jaar. Het mannelijk hormoon testosteron speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van prostaatcarcinoom. Ook het westerse eetpatroon (rood vlees, dierlijke vetten, weinig groente en fruit) is mogelijk van invloed. Erfelijke factoren spelen eveneens mee, gezien het verhoogde risico bij kinderen van vaders en andere verwanten met een prostaatkanker.

Wat zijn de symptomen bij prostaatkanker?

In een vroeg stadium geeft prostaatkanker geen klachten. In een later stadium kunt u problemen krijgen met plassen en de stoelgang. Bij uitzaaiingen kunt u pijn in de botten en lymfeklieren voelen.

Wat is de werkwijze van de sneldiagnostiek?

Zodra uw huisarts/verwijzend specialist u heeft aangemeld bij het Antoni van Leeuwenhoek, krijgt u telefonisch bericht van onze afdeling poliplanning. Als u in aanmerking komt voor sneldiagnose dan hoort u dat tijdens dit gesprek en worden alle details met u doorgenomen. Een sneldiagnosedag is intensief en kan vermoeiend zijn. Het kan zijn dat u de gehele dag allerlei onderzoeken of gesprekken ondergaat. Als u besluit van deze mogelijkheid gebruik te maken, geldt in algemene zin dat u fysiek goed in staat moet zijn deze dag te doorlopen en dat u bij voorkeur een naaste meeneemt om u die dag terzijde te staan.

Wat kan ik doen als voorbereiding op de sneldiagnostiek?

Als er verdenking is op prostaatkanker dan kan de diagnose bevestigd worden met een prostaatbiopt. Als u een biopt van de prostaat krijgt is het belangrijk dat u tevoren antibiotica gebruikt om te voorkomen dat u na de biopten een urineweginfectie of prostaatontsteking krijgt. In de afsprakenbrief die u ontvangt van onze afdeling poliplanning staat precies beschreven welke zaken u mee moet brengen voor uw bezoek. Lees alles goed door en vul eventuele vragenlijsten in. Zo bent u beter voorbereid op de gesprekken met de artsen en kunt u alvast eventuele vragen formuleren. Wij raden u aan om die dag een naaste mee te nemen die u kan steunen en kan meeluisteren.

Welke onderzoeken worden uitgevoerd bij de sneldiagnostiek?

Op de sneldiagnosedag bij (verdenking op) prostaatkanker krijgt u een bloedonderzoek, lichamelijk onderzoek, een echografie van de prostaat en mogelijk een MRI-scan van de prostaat. De MRI-scan zullen we maken als er een sterke verdenking op prostaatkanker aanwezig is.

Waarom is het AVL Prostaatkankercentrum onderdeel van het Prostaatkankernetwerk Nederland? En wat merk ik hiervan?

We zijn er van overtuigd dat het delen van kennis en kunde en het concentreren van operaties zorgt voor een optimale zorg voor de patiënt. Wij onderschrijven hiermee ook de visie van de Prostaatkankerstichting. Als u patiënt bent in het Antoni van Leeuwenhoek merkt u hier niet direct iets van. Als patiënt van één van de andere ziekenhuizen (Amsterdam UMC, Noordwest Ziekenhuisgroep, Rode Kruis Ziekenhuis, St. Jansdal of Andros Mannenkliniek) uit het netwerk, dan zult u geopereerd worden binnen het Antoni van Leeuwenhoek. Uw eigen ziekenhuis stemt dit met u af en vaak zal uw eigen uroloog meegaan en mee-opereren. De voor- en nazorg vinden plaats in uw ‘eigen’ ziekenhuis.

Bij mij is prostaatkanker geconstateerd. Ik heb de keuze tussen opereren of bestralen. Wat is de beste keuze?

Dat hangt af van uw persoonlijke situatie. Er is geen beste keuze. Bij een prostaatkanker die alleen in de prostaat aanwezig is, is het uitgangspunt van de behandeling om u te genezen van deze kanker, en bij beide behandelingen is hierop evenveel kans. Het traject en de bijwerkingen van de behandelingen zijn wel verschillend. U kunt bekijken welke behandeling het best bij u past gezien uw levensgewoontes en verwachtingen. U moet zelf een afweging maken tussen de behandelingen.

Beide behandelingen hebben hun bijwerkingen en deze kunnen meewegen voor het maken van een keuze. Bijwerkingen zoals: erectiestoornissen, vermoeidheid na behandeling, kans op urineverlies na een verwijdering van de prostaat, geïrriteerde blaas en darm na bestraling. Natuurlijk speelt uw leeftijd en uw lichamelijke conditie een rol. Als er een terugkeer van de prostaatkanker is na operatie, kan er vaak nog genezend bestraald worden.

Wat kan ik verwachten van urine incontinentie en erectiestoornissen na verwijdering van de prostaat?

Na het verwijderen van de prostaat is er de eerste weken kans op ongewild urineverlies. Dit kan heel wisselend zijn; sommige mannen verliezen alleen enkele druppels urine bij inspanning (stressincontinentie), bij anderen zijn deze problemen een stuk groter na de operatie. Een van de factoren, die mee speelt, is de lengte van de plasbuis, die overblijft nadat de prostaat is verwijderd.

Wij zullen dan ook voor de operatie een individuele inschatting maken, hoeveel kans u maakt om binnen een half jaar weer continent te zijn en dit bespreken we met u. Na een jaar is te beoordelen wat het eindresultaat is van de continentie. Gedurende dat jaar is het belangrijk dat u bekkenbodemspieroefeningen uitvoert. De uroloog of verpleegkundig specialist kan u verwijzen naar een geregistreerde bekkenbodemfysiotherapeut.

De kans op blijvende erectiestoornissen is groot als er geen zenuwbanen kunnen worden gespaard. Maar ook de kwaliteit van de erectie voor de operatie en uw leeftijd spelen een rol. Voor de operatie wordt bepaald in hoeverre het technisch mogelijk en verantwoord is om zenuwsparend te opereren.

De prostaatkanker is teruggekomen, wat zijn nu de mogelijkheden?

Ondanks behandeling kan het zo zijn dat de prostaatkanker terugkomt, dit kan bijvoorbeeld zijn in de bestraalde prostaat, of in het gebied waar de prostaat verwijderd is, maar ook in de vorm van lymfklier- of botuitzaaiingen. Soms is een behandeling mogelijk. Uw arts kan u hier het beste over informeren wat past bij de mogelijkheden en uw persoonlijke situatie.

Ik ben uitbehandeld. Is er nog iets waar ik baat bij kan hebben?

Soms is een behandeling in studieverband (ook wel trial of klinische studie) mogelijk. Uw arts kan u het beste informeren over wat past bij de mogelijkheden en uw persoonlijke situatie.

Kan ik mij veroorloven alleen maar af te wachten met een actieve behandeling zoals de uroloog voorstelt?

De landelijke richtlijn Prostaatcarcinoom raadt voor een groep patiënten met een zeer beperkte tumor als eerste keuze actieve controles (active surveillance) als optie aan. Dit betekent regelmatige controles van de PSA-waarde en herhaling van de MRI/prostaatbiopten na één tot anderhalf jaar. Deze behandeling is dus niet ‘afwachten’, maar actief volgen. Als u tot de groep patiënten met een laagrisicotumor behoort én u zich ook in deze behandeling kunt vinden, is het geoorloofd.

Wordt een second opinion ook vergoed door de verzekeraar?

Ja, alle zorg die het Antoni van Leeuwenhoek levert, is verzekerde zorg. Ook de second opinion.

Wat zijn de voordelen van een MRI-scan?

Bij mannen waarbij er een verdenking op prostaatkanker bestaat is een MRI scan van belang omdat op basis van de MRI-beelden gericht biopten kunnen worden gedaan of juist van biopten kan worden afgezien. Belangrijk voordeel van de MRI is dat er goed onderscheid gemaakt kan worden tussen agressieve kankers, waarbij een behandeling noodzakelijk is en niet agressieve tumoren die nooit of in ieder geval niet snel gevaarlijk worden, Hierbij bestaat soms de optie op actief te vervolgen en dus ook de nadelige bijwerkingen te voorkomen. Als er prostaatkanker aanwezig is geeft een MRI een goed beeld van de uitgebreidheid van de kanker. Daarom gebruikt het AVL Prostaatkankercentrum zowel voor het opsporen van prostaatkanker als voor het zichtbaar maken van de tumoruitbreiding de MRI-scan.